هنر گاه موضوع مطالعهی تحقیق است اما، علاوه بر آن، می‌تواند شالوده‌ای نیز برای تحقیق فراهم کند: انگیزه‌‌ای برای تحقیق، زمین و زمینه‌ای برای آن که مجموعه‌ای از روش‌ها و روش‌شناسی‌های خاص خود را نیز به میدان می‌آورد. نام این نوع تحقیق را می‌توان تحقیق هنرمندانه گذاشت. این شیوه‌ی تحقیق در برابر تحقیق علمی قرار نمی‌گیرد، اما هدف اولیه‌اش ساختن چهارچوبی است که در آن هنر صرفاً به موضوع مطالعه تقلیل پیدا نکند. این نوع از تحقیق همواره در قالب تبادلات فکری یک اجتماع انتقادی شکوفا می‌شود.
تحقیق هنرمندانه برای سرآزاد به معنای هنرمندانه اندیشیدن است و همچنین به معنی ضرورت بازجستن معنای هنر و تاریخ معاصر. الگوی مدنظر سرآزاد برای تحقیق هنرمندانه الگویی فراملیتی است که می‌کوشد بر گره‌گاه‌های به‌هم‌پیچیده‌ی تاریخی نور بتاباند، گره‌گاه‌هایی که جغرافیاهای مختلف را به هم پیوند می‌زنند.
چنین الگویی نظریه و تمرین هنری را در نسبتی گفتگویی با سایر حیطه‌های تحقیق قرار می‌دهد و به‌‌این‌ترتیب به شیوه‌ی بدیلی برای تولید دانش بدل می‌شود که رویکردهای رشته‌محور متداول در مطالعهی تاریخ جنوب جهانی را به چالش می‌کشد. هدف تحقیق هنرمندانه مقابله با شکل‌های ایستای تولید دانش است. سرآزاد از طریق بازنمایش تاریخ مادی به تفحص درباره‌ی امکانات پیش روی هنر برای مواجهه و درگیر شدن با تاریخ به شیوه‌ای متفاوت می‌پردازد. پرسش اصلی آن است که چگونه می‌توان تصویری از تاریخ معاصر استخراج کرد و برای آن آینده‌ای متصور شد. دستیابی به تصویری از گذشته‌ی جمعی‌مان نیازمند از نو ساختن است، فرایندی که هدفش در نهایت صح گذاشتن بر امکان اندیشیدن به همبستگی، رهایی‌بخشی و تحول اجتماعی است. تحقیق هنرمندانه می‌خواهد شیوه‌ی تفکری نو باشد و روش‌هایی نو برای تحقیق به دست دهد.
سرآزاد معتقد است مزیت الگویی مبتنی بر تحقیق هنرمندانه‌ی فراملیتی دقیقاً ارائه‌ی همین شیوه‌ی بدیل است. دستیابی به ذهنیتی جدید نیازمند شیوه‌ی تولیدی جایگزین است و بنابراین لازم است که فرایند استعمارزدایی در مورد موضوع مطالعه و همچنین روش‌شناسی اعمال شود. به این ترتیب، تحقیق هنرمندانه و شیوه‌های معطوف به رهایی‌بخشی آن خوانشی انتقادی از تاریخ معاصر جنوب جهانی ارائه می‌دهند، خوانشی که صرفاً به قلمرو هنر و تحقیق هنری محدود نمی‌شود، بلکه به رشته‌ها، موضوعات و شرایط مکان‌ویژه‌ی تحقیق نیز تسری پیدا می‌کند.
تحقیق هنرمندانه نیز مانند چراغ‌های سرآزاد، که یک پایه‌ی ثابت دارند و سر دیگرشان حرکت می‌کند، در صدد ایجاد امکاناتی برای چنین رویکرد بدیلی است.
