سرآزاد: فضایی با رویکرد تحقیق هنرمندانه به هنر، تاریخ و سیاست

ما گروه کوچکی با پیش‌زمینه‌های حرفه‌ای متفاوت هستیم که پس از تجربه‌ی کار در فضاهای هنری مختلف تصمیم گرفته‌ایم فضایی مستقل به راه بیندازیم. شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران در سال‌های اخیر به سویی رفته است که هر دم از بسته شدن فضاهای بدیلی خبر می‌رسد که محفلی برای جمع شدن، نوشتن و فکر کردن بوده‌اند. از این رو ضرورت جمع شدن و کار مشترک بیش از پیش احساس می‌شود. فضای سرآزاد سرچشمه گرفته از بحث‌های دوستانه‌ای است که از دو سال پیش شکل گرفت. با همه‌ی فراز و فرودهای این دو سال، هر چه دوستی‌ها محکم‌تر شد، سرآزاد را به فرم نهایی نزدیک‌تر دیدیم. رفاقت‌ها محدود به حلقه‌ی مؤسسان سرآزاد نبود و دوستانی بوده‌اند که بی‌‌ هیچ چشم‌داشتی به انحای مختلف سرآزاد را همراهی کردند. شاید هدف سرآزاد نگه داشتن همین رفاقت‌ها و گسترده ‌کردن جهان دوستی‌ها باشد. از همین رو است که سرآزاد را باید فضایی میان کار آماتور و حرفه‌ای در نظر گرفت. زمانی که مسئله‌ْ پیشبرد کار باشد مانند دانشجویانی عاشق نشریه و کار دانشجویی عمل کرده‌ایم و وقتی صحبت از مباحث مالی است اتکا به حقوق معلمی چاره‌ی کار بوده است.

سرآزاد را فضایی برای جست‌وجوگری درباره‌ی هنر در نسبت‌ با سیاست، جامعه، تاریخ و آموزش می‌دانیم. تلاش می‌کنیم زندگی را امری فردی و هنر را مفهومی جدای از زندگی ندانیم. معتقدیم هنر هم مانند زندگی نه در خلوتی دور از دیگرانْ بلکه در روابط عینی با جهان و دیگران ساخته می‌شود. در سرآزاد می‌خواهیم هنر، تاریخ و سیاست را به‌مثابه‌ی تمرینی در راستای درک ظرافت‌های همزیستی تجربه کنیم، تمرین‌هایی که توجه‌مان را به شکاف‌های نظم حاکم و مرز‌بندی‌های میان «پیرامون/مرکز» معطوف می‌کند و موظفمان می‌دارد تا فضا را برای حضور مؤثر دیگریِ جنسیتی، زبانی، جغرافیایی و طبقاتی بگشاییم. در اینجا همراهی و تغییر منظر به سوی پیرامونْ بنای نمایندگی و بدل شدن به صدای فرودست را در سر نمی‌پروراند، چرا که سازوکار نمایندگی را نیز در امتداد رویه‌های فرودست‌ساز می‌پندارد. آنچه از این همراهی مد نظر داریم بیشتر تلاشی است برای ایجاد فضایی چندصدایی‌ و توجه به ضرورت گفت‌وگو درباره‌ی هنر، تمرین و تحقیق هنری.

رویکرد ما در سرآزاد تحقیق هنرمندانه (Artistic re-search) است. این رویکرد می‌خواهد از ساختارهای صرفاً نظریه‌پردازانه گذر کند، به آزاداندیشی در تولید محتوا توجه دارد و سعی می‌کند ورای ساختارهای معمول تولید دانش و هنر و همچنین ورای رشته‌های تعریف شده در هنر و علوم انسانیْ امکان بازجویی و بازنگری در موضوعات را به وجود آورد. چنین رویکردی روش‌های متعارف تحقیق و بازنمایی را به چالش می‌کشد و تحقیق را_ که در معنای لغوی حق جست‌وجو درباره‌ی حقیقت است_  عملی سیاسی با آگاهی اجتماعی تلقی می‌کند. در سرآزاد می‌خواهیم از منظر هنر میان مفاهیم نظری و تجربه‌ی زیسته در زمینه‌ی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی پیوند برقرار کنیم و تجربیات فردی را تاریخ‌مند ‌سازیم، نه تاریخ به‌عنوان روایتی کلان و منسجم بلکه در مقام تاریخی خُرد و تکه‌تکه و به‌مثابه‌ی امری ناکامل که نیاز به بازبینی و بازخوانی مدام دارد.

در معماری، «سرآزاد» ساختاری است که یک‌ سرش بر پایه‌ای متکی باشد و سر دیگرش از بدنه‌ی اصلی بیرون بنشیند و به فضای خارجی نفوذ کند. سرآزاد، از یک سو، بر زندگی اجتماعی و ضرورت همراهی و مشارکت استوار است و از سوی دیگر، آزادانه در پهنه‌های گوناگون اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی و دانشی پرسه می‌زند.

تلاشمان بر آن است که نگاه و باورهایمان در پیشبردِ کار سرآزاد در زندگی و روابط کاریمان نیز جاری باشد: تمرینی برای تجربه و فهم خود و دیگری در بستر جامعه‌ای که در آن زیست می‌کنیم، تلاشی مداوم و ناتمام بر پایه‌ی کنش‌هایی روزمره و ملموس همچون نگاه‌ کردن، شنیدن، فکر کردن، پرسیدن، خواندن، جستن، باز جستن، نشان‌ دادن، ساختن، از هم گسیختن، پیوند دادن، در هم شکستن، در میان‌ گذاشتن، مخالفت کردن، فراروی کردن و بازگشتن.

این یادداشت برای ما ماهیتی تمرینی دارد و مشتاقیم تا در آینده عطف به تجربیاتمان آن را در همراهی با دیگران بازنویسی کنیم.